Elektrische en magnetische velden
De hoogspanningsinstallaties van Elia genereren elektrische en magnetische velden met een extreem lage frequentie.
Elektrische en magnetische velden
Het elektrisch veld is het effect van aantrekken of afstoten uitgeoefend door een elektrische lading op een andere. Het magnetisch veld staat voor de kracht uitgeoefend door een elektrische lading in beweging. Elektrische en magnetische velden zijn alomtegenwoordig in onze omgeving en op onze planeet. Elektrische en magnetische velden hebben een veldsterkte en frequentie.
-
Wetenschappelijke uitleg
Als een lamp aangesloten is met het elektriciteitsnet, is er steeds een elektrisch veld; zelfs als de lichtschakelaar uit is en de lamp geen stroom krijgt. Het elektrisch veld varieert met de spanning (V). Hoe hoger de spanning, hoe sterker het elektrisch veld. De elektrische veldsterkte wordt uitgedrukt in volt per meter (V/m). 
Wanneer de lamp brandt en er stroom door de draad vloeit, ontstaat er naast het elektrisch veld ook een magnetisch veld. Het magnetische veld varieert met de stroom (A). Hoe groter de stroom, hoe sterker het opgewekte magnetisch veld. De eenheid van het magnetisch veld is ampère per meter (A/m). Maar men spreekt meestal van tesla (T), dat is de eenheid van de magnetische inductie. De magnetische velden rond hoogspanning, worden uitgedrukt in microtesla (μT), een miljoenste deel van de tesla.
Elektrische en magnetische velden zijn in de natuur aanwezig. Ze zijn constant of variëren zeer langzaam en worden statische velden genoemd. Voorbeelden hiervan zijn het aardmagnetisch veld (het is in onze streken in de orde van 40 T en dit resulteert in stromen in de aardkern) en het natuurlijke elektrische veld aan het aardoppervlak (in het algemeen in de orde van 100 V/m, dat bij onweer 10 kV/m kan bereiken, of 100 keer meer, in het geval van een onweersbui).De meeste velden zijn echter variabel en worden wisselende velden genoemd. Ze hebben een frequentie (snelheid van hun variatie, uitgedrukt in Hertz (Hz)) en een intensiteit. Dit is het geval voor velden die worden opgewekt door een luchtlijn, waarvan de frequentie 50 Hz bedraagt, maar ook voor huishoudelijke elektrische installaties en alle apparatuur die zij leveren.
-
Elektrische en magnetische velden in de buurt van een luchtlijn
De sterkte van het elektrisch veld langs een luchtlijn hangt af van de spanning en de afstand tot lijn. Een hoog spanningsniveau (380 kV) heeft een elektrisch veld dat hoger ligt (gemiddeld 3-4 kV/m op 1,5 meter boven de grond en onder de luchtlijn) dan bij lagere spanningsniveaus (220, 150 of 70 kV-luchtlijnen). De aanwezigheid van bebouwing en beplanting gaan het elektrisch veld aanzienlijk afzwakken. Binnenshuis is het elektrisch veld al 10 tot 100 keer zwakker dan buiten.
Het magnetisch veld dat door een luchtlijn wordt opgewekt, is afhankelijk van de intensiteit van de stroom die erdoor heen loopt en van de configuratie van de elektriciteitsdraden (1 of 2 circuits, type van mast). Het magnetisch veld varieert dus sterk naar gelang de verschillende luchtlijnen.
In ieder geval zal het magnetisch veld snel afnemen naarmate de afstand toeneemt (zie figuur). Vanaf 100 tot 120 meter afstand van een luchtlijn van 380kV is er quasi geen magnetisch veld meer. Voor een 150kV-luchtlijn zal het magnetisch veld bijna afwezig zijn vanaf 30 à 40 meter en bij een 70kV-luchtlijn is dat vanaf 20 meter.
-
Elektrische en magnetische velden in de buurt van kabels
Ondergrondse kabels produceren geen elektrische velden doordat de velden worden afgeschermd door de isolerende mantel rondom de kabel.
De magnetische velden bij kabels blijven wel bestaan en worden dus niet tegengehouden doordat ze onder de grond liggen. Juist boven een ondergrondse kabel is het magnetisch veld sterker dan bij een luchtlijn met dezelfde stroomsterkte. Het magnetisch is het grootst net boven de kabel en kan daar tot 2 keer zo hoog zijn als bij een gelijkaardige luchtlijn. Maar het magnetisch veld neemt wel veel sneller af. Op 10 meter van kabel is het veld als minder dan 0,1 µT.
-
Elektrische velden waarnemen in de buurt van een luchtlijn
In sommige gevallen kan je een elektrisch veld vlakbij of onder een bovengrondse luchtlijn direct of indirect waarnemen.
Directe waarneming onder of zeer dichtbij een luchtlijn:- mensen met een lagere gevoelsdrempel kunnen in uitzonderlijke gevallen onder een luchtlijn van 380kV een gevoel van oppervlakkige tinteling van de huid waarnemen. Dit wordt veroorzaakt door trillingen van hoofdhaar en huidhaartjes.
Indirecte waarneming onder of zeer dichtbij een luchtlijn:
- tintelingen of een kleine schok bij het aanraken van een metalen voorwerp. Dit is gelijkaardig aan de elektrostatische ontladingen bij droog en koud weer. Dit veroorzaakt een ongemak maar zijn meestal ongevaarlijk en kan verholpen worden door de metalen voorwerpen te aarden
- een knetterend geluid bij vochtig weer (regen, mist of sneeuw). Dit geluid staat bekend als het "corona-effect". Het sterke elektrische veld juist rondom de elektriciteitsdraden genereert kleine elektrische ontladingen die de omringende luchtmoleculen ioniseren. Dit effect wordt versterkt bij lichte regen
-
Magnetische velden waarnemen in de buurt van een luchtlijn
Er zijn geen situaties meer waarbij we effecten veroorzaakt door magnetische velden afkomstig van luchtlijnen kunnen waarnemen.
Bij de eerste pacemakers kon de patiënt bij blootstelling aan sterkte magnetische velden uitzonderlijke bepaalde ongemakken waarnemen. Intussen zijn deze verholpen door de fabrikanten en de apparaten die ze nu aanbieden zijn ongevoelig voor magnetische velden van luchtlijnen conform de Europese regelgeving betreffende elektromagnetische compatibiliteit van elektrische apparaten.
Ook bij zeer oude computerschermen kon er interferentie ontstaan met de magnetische velden. Maar dankzij de technologische ontwikkelingen hebben magnetische velden ook geen invloed meer op de beeldkwaliteit.
Mogelijke gezondheidseffecten
De mogelijke effecten van blootstelling op de menselijke gezondheid zijn al meer dan dertig jaar onderwerp van talrijke studies en roepen vandaag nog altijd vragen op. Om deze redenen wil Elia het onderwerp op een transparante manier behandelen en doet het regelmatig een beroep op de kennis van onafhankelijke deskundigen.
Sinds de jaren zeventig is er veel onderzoek gedaan naar de mogelijke gezondheidseffecten van elektromagnetische velden met een extreem lage frequentie. Voor volwassenen hebben wetenschappers geen enkel verband kunnen leggen met gezondheidseffecten. Voor kinderen hebben epidemiologische studies een statistisch verband aangetoond tussen langdurige gemiddelde dagelijkse blootstelling aan een waarde groter dan of gelijk aan 0,4 microtesla (μT) en het risico op leukemie. Er is echter nog geen oorzakelijk verband aangetoond. Tot op heden zijn er dus geen andere concrete wetenschappelijk bewezen gezondheidseffecten (Alzheimer, overgevoeligheid...) als gevolg van langdurige blootstelling aan lage intensiteitsniveaus, maar het onderzoek op dit gebied wordt voortgezet.
Elia vindt het belangrijk om deze onderzoeken te ondersteunen en steunt initiatieven, zoals BBEMG, die onderzoek doen naar gezondheidseffecten van elektrische en magnetische velden. De onderzoekers hebben zich verbonden aan de ethische code voor het wetenschappelijk onderzoek in België en de samenwerking met Elia mag en zal hier geen invloed op hebben.
BBEMG, de Belgian BioElectroMagnetics Group, groepeert onafhankelijke experts vanuit Wallonië en Vlaanderen die de gezondheidseffecten van elektrische en magnetische velden door transport en het gebruik van elektrische stroom in het dagelijks leven en op het werk onderzoeken.
Op internationaal niveau ondersteunt Elia het Electric Power Research Institute (EPRI), een non-profitorganisatie die onderzoek voert op het vlak van energie en milieu.
Wetgeving
In 1999 publiceerde de Europese Unie een aanbeveling ter beperking van blootstelling van de bevolking aan elektromagnetische velden. In overeenstemming met de aanbevelingen van 1998 van het ICNIRP stelde ze voor publieke blootstelling een limiet van 100 μT voor. In 2001 werd naar aanleiding van de IARC-classificatie als mogelijk kankerverwekkend de wetenschappelijke kennis opnieuw geëvalueerd. Er was echter geen reden om de aanbevelingen van 1999 te herzien.
België heeft geen federale wetgeving inzake magnetische velden met zeer lage frequentie. Bijgevolg geldt de aanbeveling van de Raad van de Europese Unie – maximale blootstellingslimiet van 100 μT – als referentie. Voor elektrisch velden legt het “Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties” maximumwaarden vast tussen 5 kV/m (bewoonde zones) en 10 kV/m.
In Brussel is er een protocol over de aanleg van nieuwe hoogspanningskabels dat op 23 december 2016 door de Brusselse regering is goedgekeurd. Het protocol legt een afstandsregel op voor nieuwe 150 kV-kabels ten opzichte van huizen.
Vlaanderen heeft richtlijnen uitgewerkt voor het bouwen van nieuwe luchtlijnen welke vraagt het aantal bestaande woningen die overspannen worden/ binnen de 0,4µT corridor vallen, tot een minimum te beperken.
Op basis van de sectorale voorwaarden in het Waals en Brussel Gewest is voor het uitbaten van vermogenstransformatoren dezelfde limiet van 100 µT van toepassing.
De 0.4 µT is een richtwaarde uit het binnenmilieubesluit (Besluit van de Vlaamse Regering van 11 juni 2004 houdende maatregelen tot bestrijding van de gezondheidsrisico's door verontreiniging van het binnenmilieu). Richtwaarden geven aan vanaf welke hoeveelheid er gezondheidsrisico’s kunnen optreden. Die zijn gericht op risico’s door blootstelling op lange termijn (chronisch) en zijn vooral sensibiliserend. De interventiewaarde uit het besluit is 20 µT. Wordt de interventiewaarde overschreden dan kan men overgaan tot maatregelen.
Maatregelen genomen door Elia
Elia past de geldende normen toe bij haar projecten en neemt de nodige voorzorgsmaatregelen. Voor elk project worden de magnetische velden geanalyseerd en waar nodig maatregelen genomen.
Naast de maximumwaarden die voortvloeien uit de wettelijke voorschriften, wordt 0,4 μT vaak als richtwaarde genomen en afgeleid uit epidemiologische studies die een statistisch verband met kinderleukemie hebben aangetoond. Elia ontwikkelt zijn projecten zodanig dat de laagste drempel voor de uitstoot van elektromagnetische velden wordt bereikt, ondanks de realiteit op het terrein, technische eisen en criteria van algemeene.
